Arpa

ʻtaneleri ekmek ve bira yapımında kullanılan, hayvanlara yem olarak verilen, ülkemizde çok yetiştirilen bir bitki (Hordeum vulgare)ʼ ~ Az arpa. -Tkm arpa. -TatK arpa. ʻArpacık’ olarak da kullanılır. -Bşk arpa. -Kzk arpa. -KKlp arpa. -Krg arpa. -Alt, Tel, Sag, Kuğ, Koy, Kaça, Küer arba. -Tuba arma. -Çuv urpa. Eski Türkçeden başlayarak kullanılır. Orta Türkçede arpa olarak geçer. Eski Kıpçakçada da arpa biçimi kullanılır. Türkçe arpaʼnın eski ve yeni diyalektlerde arpacık, arpağan gibi birtakım türevleri göze çarpar. bk. arpacık, arpağan. Bilimsel yayınlarda Hint-Avrupa dillerinden alındığı sıklıkla dile getirilmiştir. Örn. Németh (Csoma Arm 92. s. 1. not) arpa’nın Hint-Avrupa dilleriyle ilişkisinden söz etmiştir. Bu yoldaki görüşleri Doerfer (TMEN 445) değerlendirmiştir. Clauson (ED 198b) Hint-Avrupa dillerinden kalma (Toharca?) bir alıntı olduğunu bir olasılık olarak seslendirmiştir. Poppenin türlü “Altayca” biçimleri eski yakınlık tanığı olarak değerlendirmesi düşündürücüdür (Lautlehre 87). Doerferʼin vurguladığı gibi, bu biçimler kültür alıntısından başka bir şey olamaz. Damdinov (Sanjeev Arm 54) arpa’yı “Altayca” ortak sözlük öğeleri arasında saymıştır. Dmitrievaʼnın, arpaʼnın Farsçadan alındığı yönündeki savı yanlıştır (ST 2, 1975, 23). Türkçeden Macarcaya árpa olarak geçmiştir (Gombocz: BTLw 8; Ligeti: TörK). Moğolca arbai ʻavoine, orgeʼ biçimi Türkçeden alınmıştır. Soyotça arbay biçimi ise Moğolcadan kalma yeni bir alıntıdır. Türk diyalektlerinden Sölkupçaya da geçmiştir (Márk: Néprajz és Nyelvtudomány 19-20: 248). Türkçeden belli başlı komşu dillere de geçmiştir. Balkan dillerinde de yaygın olarak kullanılır. Laufer: T’oung Pao 17: 91; Ramstedt: KWb 15b; Lautlehre 90, 123; Formenlehre 222; Németh: Csoma Arm 167; Egorov ÊS 276; Ligeti: AOH 4: 128; Räsänen: LTS 236; V 27a; Joki: LwSS 69-70; Paasonen: KSz 13: 235/11; Clauson: ED 198b; ResAltL 47, 49; Eren: Türkoloji Dergisi 8: 25; Sevortyan: ÊSTJa 1974, 176-177; Röhrborn: UWb 1, 201b; Golden: Introduction 121; Leksika 460-461. Hint-Avrupa dillerindeki olası karşılıklara ilişkin bilgi almak için bk. Morgenstierne: EVP 11.