Ayı

‘memelilerin etobur takımından olmakla birlikte meyve ve bal da yiyen iri gövdeli hayvan’ ~ Az ayı. -Tkm ayı. -Blk ayıw. -Nog ayuv. -KKlp ayıw. -TatK ayū. -Bşk ayū. -Özb åyig. -Krg ayū. -Alt, Tel ayū. -Hak azığ. -Tuv adığ. Orta Türkçede adığ olarak geçer. Ancak, Kâşgarlı Mahmudʼa göre, Oğuzlar, Kıpçaklar, Yağmalar ayığ biçimini kullanırlar. Kıpçaklar ayığ yanında apa adını da kullanırlar. Daha yeni Kıpçakça sözlüklerde ayığ yerine artık ayu biçimini görüyoruz. Kökenini bilmiyoruz. Çuvaşlar ayıya upa adını verirler. Bu ad diyalektlerde kullanılan aba biçimiyle birleştirilebilir: Sag, Kaça aba ‘ayı’. Ancak aba Teleüt, Şor, Sagay gibi diyalektlerde ‘babaʼ olarak da geçer. Sibirya Türkleri, özellikle Yakutlar ayıya karşı eskiden beri özel bir saygı duymuşlardır. Bu saygı dolayısıyla Türkler arasında birtakım söz yasakları yerleşmiştir. Bu yasaklar sonunda birçok ad unutulmuş, bunların yerini birtakım euphémisme’ler almıştır. Böylelikle ayı adı birçok diyalektte yerini euphémique birtakım kavramlara bırakmıştır. Kâşgarlı Mahmudʼun tanıklığına göre, Kıpçaklar ayığ adını kullandıkları gibi, ayıya apa adını da veriyorlardı. Bu adın diyalektlerde ‘ataʼ, ‘anaʼ, ‘büyük kardeşʼ, ‘büyük kız kardeşʼ gibi anlamlara geldiğini görüyoruz. Bang: UJb 14: 205; Pelliot: BSOS 6: 565; Räsänen: LTS 123; V 6a; Benzing: Deny Arm 52; Şçerbak: İRLTJa 130-131; Egorov: ÊS 274; Poppe: Lautlehre 130; Clauson: ED 5b, 45-46; Sevortyan: Yudahin Arm (2) 28-29; ÊSTJa 1974, 112-113; Bazin: Boratav Arm 83-93; Erdal: Word Form 32; Doerfer: UAJb N.F. l: 136 (ET adıγ = Moğ adugan ‘Herdeʼ). Doerfer birleştirmenin kesin olmadığını da seslendirmiştir. Leksika 159.