Ağıl - ağul

ʻkoyun ve keçi sürülerinin gecelediği, çit veya duvarla çevrili yer’ ~ Az ağıl. Tkm āğıl. -Özb ağıl. -Krg. ağıl. -Şor, Sag, Koy, Kaça, Kzl āl ʻDorf, Jurtengruppe’. -Kzk, TatK, Tara aul 1. ʻAul, Jurten die an einer Stelle zusammenstehen’; 2. ʻDorf’. Çağdaş diyalektlerde ağıl yanında kullanılan ayıl (> ail) biçimi Moğolcadan alınmıştır (Ligeti: ALH 19: 132-133): Tel ayıl. -Alt, Tel, Krg ail 1. ʻJurte, Filzzelt’; 2. ʻDorf, Aul’. -Krg. ayıl ʻavul’. Eski çağlardan başlayarak kullanılır (ağıl). Orta Türkçede ağıl ʻkoyun yatağı’ olarak geçer. Eski Kıpçakçada da ağıl biçimi kullanılır. Kökünü bilmiyoruz. Bilimsel yayınlarda Türkçe ağ kökünden geldiği sık sık dile getirilmiştir. Moğolca ayil ʻfamily, household. settlement, group of tents’ biçimi Türkçeden kalma eski bir alıntıdır. Türkçe ağıl biçimi Moğolcada *ağıl > *ağil gibi ara duraklardan geçerek ayil’e çevrilmiştir. Türkçe ağıl biçiminin Moğolca ayil’den geldiği yolundaki görüş yanlıştır. Macarca falu, Vogulca pāwl, Ostyakça pōgıl gibi biçimlerle birleştirilmesi tartışmaya açıktır. Türkçeden belli başlı komşu dillere de geçmiştir. Pedersen: KZ 39: 456-458; Munkácsi: KSz 5: 355; Ramstedt: ZİRGO 34: 351; StO 11, 6: 5; Lautlehre 140; Räsänen: StO 18, 3:5; V 6a; Collinder: FUV 147/55; Zaja̜czkowski: Sufıksy 40; Poppe: StO 19, 5: 17; UAJb 13: 115; Deny Arm 199; Palló: NyK 46: 158; Aalto: CAJ l: 14; Doerfer: TMEN 503; TLT 221: IF 85: 359; Dmitriev: Stroj 524; Ligeti: TörK 67-68; Róna-Tas: NyK 73: 467; ChuvSt 130-131; Clauson: ED 83b; Symeonidis: Vokalismus 67 (Türkçe ağıl’ı ʻsürü’ olarak kullanılan Rumca ἀγέλη biçimiyle birleştirmiştir); Menges: RO 17: 76; Sevortyan: ÊSTJa 1974, 65-66; 83-85; Abduvaliev: PÊTJa 264-268; Leksika 492.