Acırga

ʻyaban turpu’. Yerel ağızlarda da acırga olarak kullanılır. Clauson’a göre (ED 47b s. v. adğır), acırga Senglah’ta Moğolca bir söz olarak nar ʻmale’ (faḥl ʻstallion’) diye açıklanmış ve faḥl sözü aradaki kimi yazarlarca ʻhorse-radish’ olarak kullanılan fucl’e çevrilmiştir. Örn. Şeyh Süleyman, Şemsettin Sami gibi yazarların sözlüklerinde acırgaʼnın bu anlamda geçtiği göze çarpar. İlk bakışta Clausonʼun bu gözlemi düşündürücüdür. Ancak acırgaʼnın ʻyaban turpuʼ olarak yerel ağızlarda yaşadığı Clausonʼun gözünden kaçmıştır. Clauson gibi Thúry (A “Behdset-ül-Lugat” czímü csagatáj szótár. Budapest 1903. 20. s.). de Çağatayca acırgaʼnın anlamını düzeltmek istemiştir. Ona göre, acırga ʻyaban turpuʼ olarak değerlendirilemez. Çağatayca acırgaʼnın Moğolcadan kalma bir alıntı olarak ʻaygırʼ anlamına geldiği açıktır. Thúryʼye göre, eski sözlükçüleri Arapça faḥl ﻓﺨﻞ sözü şaşırtmıştır. Bu sözün yazmalarda yanlışlıkla fucl ﻓﺟﻞ ʻturpʼ olarak geçtiğine tanık oluyoruz. O nedenle acırga Çağatayca sözlüklerde ʻyaban turpuʼ olarak geçmiştir. Bu yolda daha çok bilgi edinmek için bk. Eren: DTCFD 8: 150-151. Anlaşılan Clauson gibi, Thúry de acırgaʼnın Türkçede ʻyaban turpuʼolarak kullanıldığından habersiz kalmıştır. Ligeti (AOH 14: 15) Moğolca aǰiryaʼnın Çağataycaya ʻétalonʼ olarak geçtiğini bildirmiş, ancak sözlükçülerin acırgaʼya faḥl ʻaygırʼ yerine fucl ʻturpʼ anlamını verdiklerini de dile getirmiştir. Ligeti, Erenʼin yazısına göndermede bulunmakla yetinmiştir. Anadolu ağızlarında yaşayan acırga biçimi Çağatayca acırgaʼnın ʻyaban turpuʼ anlamına geldiğine sağlam bir tanıktır. Bununla birlikte, Çağatay alanında Moğolcadan kalma acırga biçiminin ʻaygırʼ olarak kullanıldığı da göz ardı edilemez.